Choroba Covid-19, wywoływana przez koronawirusa SARS-CoV-2, charakteryzuje się różnym przebiegiem, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Do najczęściej opisywanych objawów należą podwyższona temperatura ciała (powyżej 38 stopni C), suchy kaszel, duszności, niedotlenienie, brak węchu i smaku, zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Ciężki przebieg choroby może doprowadzić do ostrej niewydolności oddechowej i dysfunkcji wielonarządowej, której efektem może być zgon pacjenta. Poważne komplikacje związane z chorobą Covid-19 są w znaczącym stopniu spowodowane szybkim podwyższeniem poziomu cytokin zapalnych, w tym TNF-alfa, IL-1β i IL-6, co w efekcie prowadzi do zespołu uwalniania cytokin określanego jako „burza cytokin” („cytokine storm”). Zbyt silna odpowiedź zapalna, nazywana „burzą cytokinową”, uznawana jest za podstawowy mechanizm ciężkiej postaci COVID-19. Zatem „wyciszenie burzy cytokinowej”, przez układ odpornościowy pacjenta, może być czynnikiem łagodzącym przebieg choroby i być może ułatwiającym rekonwalescencję.
W tym kontekście pojawiają się pierwsze doniesienia o możliwym korzystnym działaniu długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LC-PUFA) z rodziny omega-3, przede wszystkim kwasu dokozaheksaenowego (DHA, 22:6 n-3) i eikozapentaenowego (EPA, 20:5 n-3) w łagodzeniu objawów choroby. W pilotażowych badaniach, opublikowanych na początku 2021 roku w „Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids” (www.elsevier.com/locate/plefa), autorzy pracy stwierdzili mniej przypadków zgonów w grupie pacjentów z Covid-19, u których stwierdzono wyższy współczynnik kwasów omega-3 (Omega-3 Index), wskazujący na większe stężenie kwasów EPA i DHA we krwi, w porównaniu z pacjentami o mniejszym stężeniu RBC EPA+DHA. Chociaż uzyskane wyniki nie były istotne statystycznie, to zdaniem autorów wskazują na ważny trend, który należy potwierdzić w kolejnych badaniach z randomizacją. Zaprezentowane pilotażowe badania budzą spore nadzieje związane ze spożyciem ryb i owoców morza i/lub suplementów olejów rybnych, jako źródeł kwasów omega-3 w profilaktyce i leczeniu Covid-19.
Kwasy omega-3 to rodzina wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z trzema nienasyconymi wiązaniami pomiędzy atomami węgla w łańcuchu, z których pierwszy jest położony przy 3 węglu, licząc od węgla terminalnej grupy metylowej (-CH3), który nazywany jest węglem omega. Prekursorem rodziny kwasów n-3 (omega-3) jest kwas alfa-linolenowy (ALA, 18:3 n-3), który jest obok kwasu linolowego (LA, 18:2 n-6) prekursora kwasów z rodziny n-6 (omega- 6), zaliczany do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT).
Obydwa kwasy ALA i LA muszą być dostarczane z żywnością, ponieważ organizm człowieka nie posiada układów enzymatycznych zdolnych do ich syntezy de novo. ALA występuje w zielonych częściach roślin, orzechach i olejach roślinnych, z których najbogatszym jego źródłem jest olej lniany i rzepakowy. LA jest bardziej rozpowszechniony w przyrodzie i jest obecny zarówno w produktach roślinnych, jak i zwierzęcych. Obydwa kwasy w organizmie człowieka ulegają przemianom katalizowanym przez wiele enzymów, które wydłużają ich strukturę (elongazy) oraz tworzą kolejne podwójne wiązania (desaturazy). Miejscem metabolicznych przemian ALA i LA jest siateczka śródplazmatyczna (reticulum endoplazmatyczne) komórek.
W wyniku działania enzymów (Δ5- i Δ6-desaturaz oraz elongaz), poprzez kolejne przemiany, ALA tworzy kwas eikozapentaenowy (EPA, C20:5 n-3), kwas dokozapentaenowy (DPA, C22:5 n-3) a następnie kwas dokozaheksaenowy (DHA, C22:6 n-3). Z kolei z LA powstaje kwas arachidonowy (ARA, C20:4 n-6). Jednak zakres przemian ALA do EPA i DHA jest stosunkowo niewielki i wynosi od poniżej 1% do zaledwie kilku %. Dodatkowo należy pamiętać, że w przemianach metabolicznych obydwu grup kwasów omega-3 i omega-6 uczestniczą te same układy enzymatyczne, zatem nadmiar kwasu linolowego w diecie będzie skutkował m.in. obniżeniem poziomu DHA w ustroju.
Jak się wydaje ilości LC-PUFA n-3 powstające w wyniku przemian metabolicznych z ALA są niewystarczające do pokrycia zapotrzebowania organizmu człowieka. Dlatego niezbędne jest dostarczanie DHA i EPA z dietą a ich najlepszym źródłem są tłuste ryby morskie. Ryby nie syntetyzują kwasów omega 3, ale żywią się fitoplanktonem morskim bogatym w te kwasy, które następnie są magazynowane w mięśniach i wątrobie ryb. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, zarówno z rodziny omega-3 (EPA i DHA), jak i z rodziny omega-6 (ARA) są z kolei substratami do dalszych przemian, w wyniku których powstają protaglandyny, leukotrieny, tromboksany i inne eikozanoidy różnych serii, określane często, jako hormony tkankowe. Działanie tych związków, w zależności od tego czy są metabolitami EPA i DHA czy ARA, jest często przeciwstawne.
W kontekście wskazywanego obecnie korzystnego działania LC-PUFA n-3 w chorobie Covid-19 zwraca się uwagę na ich wpływ na proces zapalny. Wśród różnych mechanizmów działania przeciwzapalnego kwasów omega-3 wymienia się po pierwsze działanie kompetycyjne kwasów z rodziny omega-3 i omega-6. Zatem większa zawartość kwasów omega-3 w diecie będzie skutkowała zmniejszeniem powstawania prozapalnych prostaglandyn i leukotrienów kwasu arachidonowego z rodziny omega-6. Zwiększone spożycie DHA zmniejsza również udział ARA w błonach komórek odpornościowych, czego następstwem jest zmniejszenie wrażliwości komórek na bodźce egzogenne, w tym czynniki prozapalne.
Z kolei wygaszanie stanu zapalnego może przebiegać poprzez zmniejszenie ilości czynników prozapalnych lub zwiększenie aktywności czynników przeciwzapalnych, prowygaszeniowych. Do tych ostatnich należą m.in. rezolwiny, pochodne EPA i DHA oraz pochodne DHA, takie jak protektyny i marezyny wykazujące działanie prowygaszeniowe w miejscu zapalenia. W efekcie działania kwasów omega-3 następuje zmniejszenie produkcji cytokin, wyciszenie „burzy cytokinowej” i ustępowanie ostrego stanu zapalnego. Prezentowane po raz pierwszy wyniki pilotażowych badań klinicznych wydają się obiecujące, wymagają jednak potwierdzenia w kolejnych badaniach. Niezależnie jednak od ich wyników, należy podkreślić korzystne wielokierunkowe działanie kwasów omega-3 na zdrowie i potrzebę odpowiedniego ich spożycia z codzienną dietą.
Piśmiennictwo
- Asher A., Tintle N. L., Myers , Lockshon L., Bacareza H., Harris W. S.: Blood omega-3 fatty acids and death from COVID-19: A pilot study, Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids 166, 2021;
- Hathaway III D., Pandav K., Patel M. et al.: Omega 3 Fatty Acids and COVID-19: A Comprehensive Review, Infect Chemother. 2020 Dec;52(4):478-495;
- Klemens C.M., Berman D.R., Mozurkewich E.L.: The effect of perinatal omega-3 fatty acid supplementation on inflammatory markers and allergic diseases: a systematic review, Int J Obst Gynecol, 2011: 916 – 923.
