Z myślą o rodzicach i opiekunach małych dzieci opracowywane są więc, w postaci schematów żywienia, zalecenia i wskazówki, jak powinno wyglądać prawidłowe żywienie w pierwszych miesiącach i latach życia. W Polsce takie zalecenia opracowują eksperci Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. W związku z postępem wiedzy są one aktualizowane co kilka lat.
Najaktualniejsze stanowisko dotyczące zasad żywienia zdrowych niemowląt i karmienia piersią ukazało się w styczniu 2021 r.. Zalecenia zostały opracowane w oparciu o istniejące, wiarygodne wytyczne towarzystw naukowych, zespołów ekspertów oraz organizacji zajmujących się żywieniem, które zaadaptowano do warunków polskich.
Aktualny schemat żywienia zdrowych niemowląt
Wiele wskazówek i wytycznych z wcześniejszego stanowiska dotyczącego żywienia zdrowych niemowląt (2014 r.) (więcej informacji w kategorii) i stanowiska dotyczącego karmienia piersią (2016 r.) jest nadal aktualna. Celem, do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia. Jeśli niemowlę nie jest karmione mlekiem matki, konieczne jest stosowanie preparatów je zastępujących – tzw. mlek modyfikowanych dostosowanych do wieku i potrzeb dziecka.
Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, zwykle nie wcześniej niż na początku 5. m.ż. i nie później niż na początku 7. m.ż., gdy większość niemowląt wykazuje dojrzałość nerwowo-mięśniową, umiejętność gryzienia, żucia, siedzenia z podparciem czy przyjmowania pokarmów z łyżeczki umożliwiającą w sposób bezpieczny spożywanie tych produktów. Karmienie piersią powinno być kontynuowane podczas wprowadzania produktów uzupełniających, a po 12. m..ż. może być kontynuowane tak długo jak potrzebują tego matka i dziecko. Praktycznym zaleceniem wynikającym ze schematu jest to, że rodzic lub opiekun powinien decydować o tym co i kiedy dziecko otrzyma do jedzenia oraz jak pokarm będzie podany, natomiast dziecko może decydować czy posiłek zje i ile go zje.
Karmienie piersią a zakażenie SARS-CoV-2 i COVID-19
W zaktualizowanym stanowisku odniesiono się do kwestii karmienia piersią przez matki zakażone wirusem SARS-CoV-2 lub chore na COVID-19 zauważając jednak, że pandemia SARS-CoV-2 jest zjawiskiem stosunkowo nowym i dynamicznie się zmieniającym co wiąże się z częstą aktualizacją zaleceń. Najbardziej aktualne wytyczne można znaleźć na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji. Na chwilę obecną większość matek z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub zakażonych, bezobjawowych lub z łagodnymi objawami może karmić piersią pamiętając o zachowaniu środków profilaktycznych i higieny (maseczka, higiena rąk i piersi, dezynfekcja powierzchni). W przypadku gdy stan matki chorej na COVID-19 nie pozwala na karmienie piersią, powinny być podejmowane próby pozyskiwania pokarmu i podtrzymania laktacji, w zależności od nasilenia objawów klinicznych choroby. W sytuacji gdy jest to niemożliwe, należy się starać kontynuować karmienie pokarmem uzyskanym z banku mleka.
Zasady żywienia zdrowych niemowląt – co nowego?
Gluten
Produkty zawierające gluten mogą być wprowadzane od ukończenia 4 m.ż. do ukończenia 12 m.ż. z unikaniem podawania dużych ilości glutenu w pierwszych miesiącach życia. W oparciu o dostępne dane nie można jednak określić optymalnych ilości. Wcześniejsze zalecenia uzupełniono o informację, że ze względu na brak danych nie można przedstawić zaleceń dotyczących wprowadzania glutenu u dzieci, których co najmniej jeden krewny pierwszego stopnia jest chory na celiakię.
Jajo kurze
W celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo kurze produkt ten należy podawać w postaci dobrze ugotowanej. Stanowisko uzupełniono o zalecenie, by w praktyce wprowadzać jedno małe jajo dwa razy w tygodniu. Należy też zachęcać matki by w czasie wprowadzania jaja kontynuowały karmienie piersią.
Orzeszki ziemne
W aktualnym stanowisku określono, że wprowadzanie orzeszków ziemnych do diety w grupach ryzyka wystąpienia alergii na ten produkt, w tym u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo, zaleca się w okresie między 4. a 11. m.ż. po konsultacji ze specjalistą. W populacjach o dużym ryzyku alergii na orzeszki ziemne, produkty te, w formie dostosowanej do wieku dziecka (np. w postaci masła orzechowego lub mąki z orzeszków arachidowych), można wprowadzać do diety wszystkich niemowląt 1-3 razy w tygodniu w ilości 1-2 łyżeczki w okresie rozszerzania diety o pokarmy uzupełniające. Podczas wprowadzania orzeszków ziemnych do diety dziecka należy zachęcać matki do kontynuacji karmienia piersią. W populacjach, w których ryzyko alergii na orzeszki ziemne jest małe, z uwagi na brak danych, nie określono wytycznych dotyczących wprowadzania tego produktu do diety niemowląt.
Ryż i produkty zawierające ryż
Ryż jest zbożem, w którym ryzyko zanieczyszczenia arsenem nieorganicznym (potencjalne działanie kancerogenne) jest większe niż w przypadku innych produktów. Dlatego też określone są maksymalne dopuszczalne poziomy arsenu nieorganicznego w ryżu i produktach zawierających to zboże, w tym także w ryżu przeznaczonym do produkcji żywności dla niemowląt i małych dzieci. By zmniejszyć ryzyko narażenia na arsen nieorganiczny zalecane jest wybieranie innych rodzajów zbóż. W żywieniu niemowląt nie należy stosować napojów roślinnych ryżowych.
Soki owocowe
Nie zaleca się podawania soków owocowych niemowlętom, za wyjątkiem sytuacji klinicznie uzasadnionych.
Napoje roślinne
Napoje roślinne wytwarzane na bazie np. ryżu, nasion soi, orzechów czy zbóż nie są polecane w żywieniu niemowląt gdyż nie pokrywają zapotrzebowania na składniki odżywcze dziecka w 1 r.ż.. Z tego powodu nie mogą też być alternatywą dla mleka kobiecego, preparatów mlekozastępczych (w tym sojowych) czy preparatów mleka modyfikowanego. Napoje te mogą zawierać dodatek substancji słodzących nie polecanych w żywieniu niemowląt, a także zwraca się uwagę na możliwe ich zanieczyszczenia, głównie mykotoksynami i metalami ciężkimi, np. arsenem w przypadku napojów ryżowych.
Koper włoski
Nie zaleca się by niemowlęta i dzieci w wieku poniemowlęcym (do 4 r.ż.) spożywały olej z kopru włoskiego i herbatkę z kopru włoskiego co jest związane z brakiem odpowiednich danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania.
Napoje niezalecane w żywieniu dzieci
W aktualnym stanowisku, wśród napojów niepolecanych dzieciom wymieniono także, poza sokami owocowymi, napojami roślinnymi, naparem z kopru włoskiego, napoje słodzone w tym napoje słodzone glikozydami stewiolowymi i słodzikami, napoje gazowane, napoje energetyzujące, napoje dla sportowców, napoje z domieszką kofeiny.
Alternatywne metody wprowadzania pokarmów uzupełniających
Zaktualizowano informacje dotyczące wprowadzania pokarmów uzupełniających metodą baby-led weaning (BLW) czyli sposobu karmienia sterowanego przez dziecko i metodą baby-led-introduction-to-solids (BLISS) będącą modyfikacją BLW. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy nie ma przekonujących argumentów ani za, ani przeciw stosowaniu tych metod. Stwierdzono też, że metody te nie wpływają na zmniejszenie ryzyka otyłości u dzieci.
Dieta wegetariańska i wegańska
W zaktualizowanym stanowisku odniesiono się do stosowania diety wegetariańskiej i wegańskiej zaznaczając jednak, że jest to temat wymagający odrębnego, szerszego omówienia. Zwrócono uwagę, ze niemowlęta i małe dzieci, u których taki model żywienia jest stosowany wymagają konsultacji ze specjalistą oraz suplementacji. Dopuszcza się, stosowanie diety wegańskiej ale tylko pod warunkiem, że dziecko będzie pod nadzorem dietetyka, włączona zostanie właściwie dobrana suplementacja, a rodzice zostaną poinformowani, że zaniechanie stosowania zbilansowanej diety i suplementacji niesie poważne ryzyko dla zdrowia a nawet życia dziecka. Eksperci zaznaczają też, że zbilansowanie diety wegańskiej w najmłodszych grupach wiekowych nie jest łatwe, a ryzyko nieprzestrzegania zaleceń duże.
Kolejna aktualizacja zaleceń jest planowana nie później niż za 5 lat.
Piśmiennictwo:
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021; 18: 805 – 822
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med. Pediatr 2016;13:9-14
– Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2014; 11: 321 – 338
